Zašto je kora novinarskog hleba u srpskoj istoriji bila možda i najtvrđa za vreme Drugog svetskog rata
Novinarski hleb je, kao i rudarski, sa sedam kora. Iako su mnogi čuli tu izreku, manje je poznato da je kora novinarskog hleba u srpskoj istoriji možda i najtvrđa bila za vreme okupacije. U proleće 1941. godine teritorija Srbije, a posebno njene prestonice, bila je razorena. Glad, zaraza i otimačina vladali su do uspostavljanja strogog nacističkog režima, koji je ubio slobodu. Prosečan novinar tonuo je u san i budio se sa dva straha. Od okupatora, čijoj propagandi je morao da doprinosi i osvete koja ga je mogla sustići zbog te saradnje.
O životu novinara tokom okupacije za Udruženje novinara Srbije (UNS) govorili su Aleksandar Stojanović iz Instituta za noviju istoriju Srbije, Marijana Mraović iz Vojnog arhiva Ministarstva odbrane Republike Srbije i Rade Ristanović iz Instituta za savremenu istoriju.
Istoričar Aleksandar Stojanović kaže da je najveći deo predratnih poslenika štampe nastavio da radi i u novim uslovima.
“Njima je pridodat jedan broj novinara ili radnika za štampu koji su došli kao izbeglice i koji su, budući da im je to bila životna profesija, potražili uhlebljenje u novim listovima koji su osnovani”, kaže Stojanović.
Broj novinara prevazilazio je realne potrebe štampe, smatra istoričar Rade Ristanović.
“Čini mi se da ih je bilo više nego što je potrebno, s obzirom na to da nisu obnovljeni svi dnevni listovi i da je deo novina dolazio iz stranih izvora i nije postojala tolika potreba za autorskim tekstovima. Prema mojim saznanjima, ljudi koji nisu hteli da nastave novinarski posao, nisu bili samo zbog toga pod udarom domaćeg režima. Dolazili su pod udar oni koji su bili sumnjivi u predratnom periodu”, kaže Ristanović.
Dok je određeni broj novinara zaista verovao u nacizam i fašizam, poput Ratka Parežanina ili Lazara Prokića, mnogi nisu gajili izrazitu ideološku bliskost s okupatorom. Na uredničkim pozicijama bili su ljudi od poverenja i njihovi honorari bili su visoki. Za razliku od njih, novac koji su dobijali prosečni novinari, koji su izveštavali o svakodnevnim problemima, bio je dovoljan samo za životarenje.
Okupator i kolaboracionisti znali su sve o članovima propagandnog lanca, čak i o najslabijim karikama. Između redova zapisa sačuvanih u Vojnom arhivu Ministarstva odbrane Republike Srbije, formira se slika o prosečnim novinarima. O tome govori i Marijana Mraović.
“Možemo da zaključimo da je prosečan novinar tog perioda bio mlađi čovek do četrdeset godina, da je uglavnom imao završenu srednju školu, prvenstveno gimnaziju i da je dosta bilo nesvršenih studenata Pravnog fakulteta ili ekonomske struke”, kaže Mraović.
Nakon oslobođenja, nisu svi novinari doživeli istu sudbinu. To je zavisilo od trenutka hapšenja. Bilo je slučajeva da se ljudi streljaju zbog jednog teksta objavljenog u “Novom vremenu” ili “Obnovi”, a da urednici tih listova koji kasnije dospeju u ruke novih vlasti dobiju višegodišnju kaznu zatvora.
Kao apsolutnog pobednika mnogi navode Predraga Milojevića, prvog urednika “Novog
vremena”. Iako je nekoliko godina po oslobođenju bio skrajnut i primoran da rasprodaje miraz
bogate Nemice kojom se oženio, uspeo je da se vrati u matični list, “Politiku” i postane doajen
jugoslovenskog i svetskog novinarstva.
Istina o periodu okupacije ne leži u redovima tadašnje štampe. Ipak, tiraži koji se čuvaju u
Narodnoj biblioteci, Univerzitetskoj biblioteci, i drugim arhivama, danas su dragoceni jer oslikavaju moć propagande u Drugom svetskom ratu.
