Foča predstavlja jedno od najlepših mesta, kako na području Republike Srpske, tako i na prostoru čitavog Balkanskog poluostrva. Fočaci su poznati kao ljudi velikog srca, srdačni i gostoljubivi, koji svakog gosta uvek toplo prime i dočekaju kao da im je najrođeniji. Sa površinom od 1.115 km² opština Foča spada u red najvećih opština u našoj bratskoj Republici Srpskoj a odlikuje se izuzetnim prirodnim bogatstvima, zatim najvećim i najstarijim nacionalnim parkom u Bosni i Hercegovini kao i najvišim vrhom u BiH. Karakterišu je još i najočuvanija prašuma u Evropi, sedam glečerskih jezera na jednoj od najlepših balkanskih planina – Zelengori, te najdublji kanjon u Evropi, jedinstveni prirodni fenomen Pješčane piramide.
Opština Foča predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija a njen zaštitni znak su svakako brojna izletišta, vidikovci i bogato kulturno-istorijsko nasleđe. Znamenitost ovog mesta smeštenog na razmeđu Drine i Ćehotine, nesumnjivo, čine i sakralni, verski objekti među kojima se svakako izdvajaju Hram Svetog Nikole, Hram Svetog Save, Hram Svetog Vasilija Ostroškog i Svetog Petra Dabrobosanskog u Velečevu, Crkva Svetog Nikole u Rijeci Čelebićkoj, Hram Uspenja Presvete Bogorodice u Čelebićima, Hram Uspenja Presvete Bogorodice na Luću, Crkva Svetog Konstantina i Carice Jelene na Okolištima, Crkva Preobraženja Gospodnjeg u Jabuci, Hram Svetog Proroka Ilije u Miljevini, Crkva Svete Trojice u Ustikolini, Crkva Svetog Đorđa u Vranovini…
Pravoslavne crkve i hramovi nisu samo objekti i mesta gde se okupljaju vernici, gde se obeležavaju praznici i služe liturgije. Štaviše, oni su trajno svedočanstvo o postojanju jednog naroda i njegovom opstanku kroz vreme, oni su svedočanstvo o njegovoj kulturi i običajima, neretko i svim tragedijama koje je taj narod doživeo.
Ipak, opština Foča je odnedavno postala bogata za još jedan verski objekat a reč je o crkvi Svetih Ćirila i Metodija u Gornjoj Jošanici, čija je izgradnja započela pre sedam godina. Dana 25.09.2021. ovu crkvu je osveštao Mitropolit dabrobosanski Hrizostom uz prisustvo velikog broja ljudi. Crkva je sagrađena u spomen i sećanje na 56 meštana Gornje Jošanice, čije su živote okrutno prekinuli pripadnici muslimanske – bošnjačke vojske na Svetog Nikolu – 19.12.1992. godine. Spomen-crkva izgrađena je na inicijativu meštana i Organizacije porodica poginulih boraca i civila, uz blagoslov Srpske pravoslavne crkve, u neposrednoj blizini spomenika u selu Hodžići.
Iako izgradnju svakog verskog objekta obično prate ushićenost i zadovoljstvo a narod te trenutke dočekuje u radosti i veselju, ovde je situacija bila nešto drugačija. Tokom osveštanja ove crkve, osećanja okupljenih Fočaka bila su itekako pomešana. Preplitali su se kako sreća zbog završetka radova, tako i ponos zbog solidarnosti koju je srpski narod širom sveta pokazao kroz zajedničke napore da ovaj spomen-hram ugleda svetlost dana. Ipak, svo vreme tokom čina osveštanja bila je prisutna tuga zbog nevino izgubljenih života, naročito onih dečijih.
Iako je ovo zvanično „najmlađa crkva“ na području fočanske opštine, reč je o svetinji koja ima veliki simbolički značaj i koja zaista treba da poveže celokupan srpski narod, gde god on živeo.
Šta se desilo 19. decembra 1992. godine ?
U ranim jutarnjim časovima, pripadnici tzv. Armije BiH iz Goražda, izvršili su napad na srpska sela i zaseoke u MZ Gornja Jošanica prilikom čega su počinjeni teški zločini nad civilnim stanovništvom. Ubijeno je 56 Srba, među kojima 21-a žena i troje dece. Sa ocem i majkom tog zimskog jutra ubijeni su sedmogodišnji Dražen i desetogodišnja Dragana Višnjić, koji su dan ranije došli sa roditeljima iz Foče u Jošanicu kako bi sa ostalom rodbinom, svi zajedno proslavili krsnu slavu. Nažalost, svi su okrutno lišeni života i to samo zato što su bili pravoslavni Srbi. Najmlađa žrtva bila je dvogodišnja Danka Tanović a najstariji je bio Rade Pljevaljčić, čovek od devedeset godina. U ovom napadu baš niko nije bio pošteđen a napadači su ciljano i planski napad izveli na Nikoljdan, znajući koliki značaj ovaj pravoslavni praznik ima po meštane Gornje Jošanice. Mnoge žrtve su ubijene nakon mučenja i zlostavljanja a porodice najviše boli to što ni gotovo nakon trideset godina još uvek niko nije odgovarao za ovaj zločin. Iako su imena počinilaca i naredbodavaca odavno poznata, iz pravosudnih institucija stalno poručuju „kako je istraga i dalje u toku“. Tako se veliki pravoslavni praznik u trenu pretvorio u jedan od najcrnjih datuma za stanovnike Foče. Pre Jošanice, na području Foče sličnu sudbinu su počevši od aprila pa sve do decembra 1992. doživela i sela Kremin, Straganci, Kolun, Cape, Bujakovina, Ptović, Gornja Slatina, Vojvodići, Račići, Stojkovići, Jabuka, Slavičići, Kolakovići, Jamnići, Preljuća, Poljice, Kozarevina, Draževo i druga mesta gde je srpsko stanovništvo masovno stradalo.
Izgradnju spomen-crkve u Gornjoj Jošanici, osim meštana i potomaka nastradalih, pomogle su brojne institucije, zvaničnici RS, BiH, verni narod i raseljeni Srbi širom sveta. U Odboru za izgradnju ističu da su nakon šest godina truda, rada i zalaganja dočekali istorijski dan na mestu mučeništva i stradanja.
Meštani Jošanice i Odbor za izgradnju crkve imali su podršku Opštine Foča a lokalna uprava je pomogla izgradnju i uređenje spomen-crkve.
Na jošaničke žrtve neumorno svake godine podsećaju Dušanka Višnjić Lalović, svedok zločina i dugogodišnji sekretar opštinske Organizacije porodica poginulih i Slavko Đorđević, medicinar u penziji. Reč je o ljudima koji zaslužuju svako poštovanje budući da javno govore, opominju, podsećaju na ove događaje čuvajući tako uspomenu i na svoje bližnje ali i na sve druge žrtve sa područja fočanske opštine. Dušanka Lalović je imala samo sedamnaest godina kada je preživela zločin muslimanske-bošnjačke vojske u Jošanici. Nažalost, traume i gorka sećanja i danas su sveža. Njoj su tog dana ubijeni otac, tetka, mnogobrojna rodbina, komšije, prijatelji. Na zločin redovno podseća i istaknuti medicinar u penziji, Slavko Đorđević, koji je tog dana ostao bez sestre, zeta i drugih članova porodice. Borbu za istinu i postizanje pravde ovi istrajni ljudi vide kao svoju glavnu misiju koju godinama uspešno sprovode.
Ktitor ikonostasa na Crkvi Svetog Ćirila i Metodija je inače Helga Fusch, Nemica iz Kelna, veliki prijatelj Jočaničana i žena koja se putem društvenih mreža, ali i posredstvom nemačkih poslanika, bori da istina o ovom zločinu dopre u zemlje zapadne Evrope. Tako je tokom osveštanja, na Jošaničkom saboru pročitano i pismo podrške porodicama srpskih žrtava od Aleksandra Noja, poslanika saveznog parlamenta Nemačke, koji je najavio skoru posetu i podršku u borbi da se izbore za pravdu.
Dakle, za zločin u Jošanici čulo se po celom svetu i mnogi ljudi dali su svoj doprinos da se ovaj događaj ne zaboravi. Zato se o tome mora i treba još intenzivnije govoriti i u Srbiji! Zadatak svih nas građana Republike Srbije jeste da govorimo o događajima u Gornjoj Jošanici, da ta tragična istorija našeg bratskog naroda postane i deo našeg kolektivnog sećanja. Ova tragedija se mora i treba obeležavati svuda, a ne samo na lokalnom nivou…o tome se mora češće govoriti kako bismo sve te, veoma značajne događaje iz naše bolne istorije sačuvali od zaborava. Zato je od velike važnosti da svako ko bude u mogućnosti poseti spomen-crkvu Svetih Ćirila i Metodija u Gornjoj Jošanici, da uvidi lepotu ove verske građevine ali i da se upozna sa tragičnom prošlošću ovoga kraja. Poželjno bi bilo da svaki posetilac Foče obiđe i Muzej Stare Hercegovine koji se nalazi u centru grada i koji svojim postavkama kroz fotografije i predmete najbolje svedoči o ovom kraju Republike Srpske, o bogatoj fočanskoj istoriji, kulturi, običajima i tradiciji. Sačuvano muzejsko blago pruža mogućnost svim posetiocima da osete, dožive i prožive jedan trenutak davne prošlosti fočanskog kraja, od turskog, austrougarskog, do perioda svetskih ratova i novijeg doba. U tom muzeju postavljene su i fotografije srpskih žrtava sa područja opštine Foča, postradalih od 1992. do 1995. godine.
Svako ko odluči da poseti Foču ima priliku da se upozna sa mnogobrojnim znamenitostima ovog mesta, da nauči nešto novo, da obogati i proširi svoje iskustvo, ali i da se lično uveri u dobrotu i srdačnost ovih ljudi. Foča (baš kao i čitava Republika Srpska) predstavlja neodvojivi deo našeg srpskog nacionalnog ideniteta i Drina nikada ne sme predstavljati granicu kako bi to mnogi želeli već ona samo može biti most koji povezuje i spaja narode, kulture i običaje!
Piše: dipl. sociolog Igor Mitić – Beograd
