Reorganizovani list Saveza Sokola „Sokolski Glasnik” naišao je od prvih brojeva, u januaru 1939. na oduševljeni prijem, ne samo kod sokolskih čitalaca i preplatnika, nego i u ostaloj javnosti. Vesti objavljene u „Sokolskom Glasniku” bile su preštampane u najvećim dnevnim listovima u Jugoslaviji. Isto tako članci iz „Sokolskog Glasnika” bile su preštampane u najvećim dnevnim listovima. Članci „Najviša počast služiti narodu”, „Hajka na slovenstvo”, „Sokolstvo i vera” bili su potpuno ili delimično preneti od listova kao što je „Politika”, „Jutro”, „Obzor”, „Novo Doba”, „Primorske novine”, … . Pohvale je dobio „Sokolski Glasnik” od čehoslovačke sokolske štampe, kao i od čeških dnevnoh listova „Narodni listu”, „Lidove Novinu” i „Narodni Politika”. „Sokolski Vestnik”, glavni organ ČOS, podvlačio je da se iz svakog broja videla velika ljubav prema čehoslovačkom narodu i prema njegovim teškim prilikama. (1)
Glasnik je pod novim urednikom Nikom Bartulovićem povećao svoj tiraž. Pojedine sokolske jedinice širile su „Sokolski Glasnik”. Glasnik je bio stalan kurir koji je širio sokolski duh i vesti. Posle reorganizacije lista, javnost je drugačije sudila o sokolima, nego ranije. Niko Bartulović je istakao da će uredništvo nepokolebljivo ustrajati u rodoljubivom radu, svesno da time odgovara želji svojih sokolskih čitalaca. (2) U glasniku je u članku na prvoj strani „Protiv unošenja zabune i rušenja” osuđeno ponašanje komunista u Protektoratu i u Jugoslaviji posle pakta Staljin-Hitler. U članku se isticalo : “Dok je, do pred samu pola godine, komunizam u čitavom svetu bio uzeo najratoborniji stav prema nacionalsocijalizmu, pa se tom prilikom obarao čak i na češke državnike, zato što nisu radije riskirali rat, pa makar bili sravnjeni sa zemljom, nego li da, pa makar privremeno, popuste pred nadmoćnijom silom, – taj isti komunizam je počeo da uvereva svet, da je parola oslobođenja Čeha i Poljaka prazna fraza, te da, umesto nje, treba prihvatiti parolu o bezodvlačnoj likvidaciji rata,” Članak je završen rečima : „Rodoljublje i nacionalni osećaj su najdragocenije i najplemenitije odlike naše zemlje i naroda, i sokolstvo treba najodlučnije da se suprostavi svakome onome, koji bi hteo da ih poruši ili oslabi” (3) U glasniku su preneli da je Sokolska župa Osijek našla u januaru 1940. oko 100 novih preplatnika. Od njih mnogi su im pisali i isticali da su zadovoljni sa pisanjem lista. U iznalaženju novih preplatnika isticali su se članovi sokola dr. Ulikse Stranger iz Splita, dr. Baldo Politeo iz Starigrada na Hvaru, Kosta Jugović iz Zagreba, Sokolsko društvo Slunj, … . Poverenik sokolskih listova iz Trogira, Ivo Slade, pisao im je : „U buduće molim da mi šaljete 40 komada „Sokolskog Glasnika”, umjesto 30, jer sam u mogućnosti toliko rasprodati, pošto list nailazi na sve veći uspjeh. „Sokolski Glasnik” je priman odlično, a njegov borbeni stav komentiran je vrlo pohvalno, napose za ove krajeve, u kojima sokolstvo ne smije slobodno da djeluje”. Te stavove je potvrdio Ivan Juraga iz Murtera u Dalmaciji koji je pisao glasniku : „ U našim krajevima „SOKOLSKI GLASNIK” postaje iz dana u dan sve omiljenije štivo. Očekujemo ga kao cvijet rosu, jer smo uvjerenja, da on, i samo on donosi istinu, te vjeru i nadu u bolju budućnost. Samo takvim radom nastavite, bez obzira i bez bojazni, jer svi u vama gledamo odbranu i zaštitu našu!” (4) U „Sokolskom Glasniku” objavljivana je sadržina sokolskih listova. U jednom broju doneli su sadržaj lista „Sokolski vesnik”, lista za vaspitanje dece i naraštaja, koji je izdavao u Sremskoj Mitrovici Dimitrije Rašić. (5) U drugom broju pregled sadržine “Soko Skoplje II” društva Skoplje-Hanrijevo; zatim “Sokolsko gledalište” Sokolskog društva Trbovlje; “Putevi ruskog sokolstva” glasila Pokrajinskog Saveza Ruskog sokolstva” koji je izlazio u Beogradu; “Naša Radost”; “Sokolska volja” Ljubljanskog Sokola i „Gorenjski sokol” vesnika Sokolske župe Kranj. (6)
U „Sokolskom Glasniku” pisali su u članku iz Bitolja „Sokolski dom u Bitolju za vreme napada iz vazduha” da je celokupno stanovništvo Bitolja zahvalno svim plemenitim rodoljubima koji su ukazali pomoć postradalima od bombardovanja, a da se bitoljski sokoli ponose, što je Savez Sokola prvi pokrenuo inicijativu za pomoć i što je sokolstvo u tolikoj meri pokazalo ljubav za postradalu braću. Prilikom bombardovanja oštećen je sokolski dom, koji je bio nedavno svečano otvoren i koji je bio ponos varoši. Nekoliko teških bombi palo je u desnom krilu dvorišta doma. Bombe su napravile duboke jame, a od njih su sradali i zidovi doma, kao i prozori. Komadi čelika izbušili su dom na nekoliko mesta. Napravljene su rupe na zidu, oštečeni su prozori i sporedna vrata, a stakla su sva polupana, kako spoljna tako i unutrašnja. Na nekoliko mesta pao je plafon, a napravljeno je nekoliko otvora na krovu. Dom je bilo potrebno popraviti jer je bio u takvom stanju, da za vreme zime, bilo nemoguće da se radi u njemu. Šteta je procenjena na 15.000 dinara. Po piscu članka raspoloženje među sokolima bilo je odlično, a javnost je bila puna pouzdanja u odbrambenu snagu. Rad u sokolskom društvu Bitolj trebao je biti nastavljen posle popravke doma. (7) Glasnik je pratio proslave sokolskih društava u Banovini Hrvatskoj uprkos hajci na sokole od strane vlasti HSS i hrvatske štampe. Sokoli u Virovitici održali su na dan Ujedinjenja 1940. svečanu akademiju. Dvorana je bila iskićena sa zastavama i slikama kralja, dana Ujedinjenja, slikom bana Šubašića. Prisustvovali su komandant mesta, sreski načelnik, … . Po listu „Sokolski glasnik“ na publiku je naročiti utisak izazvala recitacija “Dva brata” od Preradovića i igrokaz “Tri brata” od Houškova. U govoru starešine društva istaknuta je nepokolebiva volja, da se sokolska misija nastavi istim putem narodnog jedinstva prožetim bratskom slogom i ljubavi.(8) Pisao je i o napadima frankovaca na sokole. U Virovitci je jedna grupa sokolskih naraštajaca bila napadnuta od frankovačke skupine, koju je vodio gimnazijalac B. Degoricija. Degoricija je bio kažnjavan od policije zbog frankovačke propagande i zbog pisanja po zidovima “Ž.A.P.”. (9) List je donosio vesti o stanju u Češko moravskom protektoratu pod nazivom “Prilike u Češko moravskom protektoratu”. (10)
Reagovao je na članak “Godišnjica protektorata i komunizam” objavljen u “Biltenu antimarksističkog komiteta” braneći Beneša i Čehe u inostranstvu od potpisanog “ruskog istoričara”. (11) Komentarušići pisanje „Obzora” u vezi sa „kampanjom protiv Banovine Hrvatske” list je odgovorio što se tiče „razdražljivog pisanja”, „dosta je spomenuti nazive, kao što su „Hrvatska straža”, „Hrvatska gruda”, „Hrvatski glasnik”, „Istina”, „Hrvatski list” iz Osijeka itd., pa da se utvrdi, da u čitavoj toj štampi i nema druge sadržine, nego što je razdražljiva.” (12) Ostali listovi pisali su o važnosti sokolske štampe u to doba. List „Jugosloven”, koji je izlazio u Kikindi pisao je o sokolskoj štampi : „Već smo ranije više puta pisali o kvalitetima i značaju sokolske štampe, posebno o „Sokolskom glasniku“. Ovoga puta želimo da ponovo istaknemo potrebu čitanja izvrsnih i borbenih listova jugoslovenskog sokolstva, koji su danas smeli i hrabri barjaktari nacionalne borbene svesti”. (13) U Banovini Hrvatskoj prehranu stanovništva preuzela je na sebe isključivo „Gospodarska sloga”. Kada su pojedinci u krajnjoj nestašici, zamolili za pristup u „Gospodarsku slogu”, bili su odbijeni rečima da sokoli ne mogu biti članovi Gospodarske sloge. Sa svoje strane Savez Sokola je pokušao da preduzme korake kod vlasti Jugoslavije da se osigura svakom građaninu, bez razlike političkog mišljenja, pravo na najosnovniju prehranu. (14)
Glasnik je pretio i zajednički otpor Srba i sokolskih društava oduzimanju sokolskih domova. U članku „Borba oko sokolskog doma u Novoj Gradiški” isticalo se da zaključak Gradskog veća, da se sokolskom društvu oduzme zemlja, darovana za dom, i da se uz minimalnu odštetu, oduzme i sam sokolski dom izazvao negodovanje. Dalje se u članku isticalo da je sokolski dom u Novoj Gradiški bio najvažnije sabiralište svih novogradiških Srba, i Srba iz okoline. Bilo je i Hrvata ali zbog terora ulice, mnogi Hrvati su se držali po strani. Dotle su Srbi prihvatili sokolsko društvo kao svoje najmilije društvo i u njemu se okupljali. U Novoj Gradiški živela je tada jedna trećina srpskog stanovništva. Inicijativa za oduzanje zemlje i doma potekla je od ekstremnih elemenata i uličnih bukača. Zato su svi predsednici opština sa srpskom većinom u okolini, kao i sve pravoslavne crkvene opštine, sva nacionalna i kulturna jugoslovenska društva, izjavila svoju solidarnost sa Sokolskim društvom u Novoj Gradiški i tražilo da se sokolski dom ostavi sokolima. Isticalo se da je sokolski dom nacionalni i kulturni centar Nove Gradiške i čitave okoline i važno ognjište nacionalnog rada. Sokolsko društvo u Novoj Gradišci, sa predstavnicima novogradiške okoline, kao i sreza okučanskog, bilo se spremalo da preduzme sve mere, kod svih merodavnih faktora, da onemogući oduzimaljnje svog doma. (15) U članku „Čitajući novine …” list je preneo da je Zagrebački „Jutarnji list “ našao da je „najinteresantnija tačka” u radu gradskog veća u Novoj Gradiški bilo oduzimanje sokolskog doma. Javljao je da je predsednikgradske organizacije HSS Dijenes, taj akt obrazložio da sokoli „negiraju Hrvate”. (16)
Pošto su se članovi sokolske organizacije našli na udaru HSS i frankovaca, sokolska štampa pisala je o napadima. U tome se isticao glasnik Saveza Sokola „Sokolski Glasnik”. Posle reorganizacije lista „Sokolskog glasnika“ i dolaska na mesto urednika Niko Bartulović je vodio bespoštednu borbu protiv Banovine Hrvatske i politike HSS progona svih neprijatelja koja se završila u progonima NDH. Branio je sokole, pisao je stradanju i borbi Češkog naroda u tadašnjem Protektoratu. Napadao frankovce a i komuniste posle sporazuma Staljin-Hitler. Glasnik je širio sokolski duh i vesti. Posle reorganizacije lista, javnost je drugačije sudila o sokolima, nego ranije. Niko Bartulović je istakao da će uredništvo nepokolebljivo ustrajati u rodoljubivom radu, svesno da time odgovara želji svojih sokolskih čitalaca. Sokolski čitaoci su širili broj preplatnika lista, zadovoljni njegovim radom. Bio je zatočnik Kraljevine Jugoslavije i borac protiv nadirućeg fašizma, onda kada su se drugi kolebali. Glasnik je izlazio do Aprilskog rata 1941.
Saša Nedeljković
član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije
Napomene :
1. „Uspesi „SOKOLSKOG GLASNIKA”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 3 mart 1939, br. 9, str.3;
2. „Kompaktnost, odlučnost i nepromenjivost sokolske misli, došli su do punog izražaja na glavnoj godišnjoj skupštini Saveza Sokola K,J.”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 2 novembar 1940, br. 44, str. 4;
3. „Protiv unošenja zabune i rušenja”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 5 april 1940, br. 14, str. 1;
4. „Za „Sokolski Glasnik” !, „Sokolski glasnik“, Beograd, 5 april 1940, br. 14, str. 4;
5. „Sadržina sokolskih listova”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 2 novembar 1940, br. 44, str. 7;
6. „Sadržina sokolskih listova”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 5 april 1940, br. 14, str. 8;
7. „Sokolski dom u Bitolju za vreme napada iz vazduha”, „Sokolski Glasnik”, Beograd, 22 novembar 1940, br. 47, str. 4;
8. „Sokolske jedinice u svim krajevima Jugoslavije proslavile su Prvi decembar”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 6 decembar 1940, br. 49, str. 5;
9. „Napadaj na naraštajce”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 17 januar 1941, br. 3, str. 7;
10. „Prilike u Češko moravskom protektoratu”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 1 mart 1940, br. 9, str. 4;
11. „Prozirne klevete, uperene protiv slovenstva”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 5 april 1940, br. 14, str. 4;
12. „Obzor” protiv „Sokolskog glasnika“, „Sokolski glasnik“, Beograd, 10 januar 1941, br. 2, str. 3;
13. „O sokolskoj štampi”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 10 januar 1941, br. 2, str. 4;
14. „Za prehranu naše braće, Sokola”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 24 januar 1941, br. 4, str. 2;
15. „Borba oko sokolskog doma u Novoj Gradiški”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 7 februar 1941, br. 6, str. 7;
16. „Čitajući novine …”, „Sokolski glasnik“, Beograd, 7 februar 1941, br. 6, str. 7;
