Današnji ruski i srpski autošovinisti bliži su autošovinistima u azijskim, afričkim i latinoameričkim kolonijama, nego svojim tobožnjim intelektualnim precima.
Srbofobija zapadnih medija, NATO agresije na Republiku Srpsku Krajinu, Republiku Srpsku, SR Jugoslaviju, ubistva, pljačka i etničko čišćenje Srba iz Krajine, sa Kosova i Metohije, uništenje srpskih svetinja, današnja nasilja i zločini nad Srbima na Kosovu i Metohiji, pritisak na Srbiju da ih se odrekne, asimilacija Srba u Crnogorce, Hrvate, Makedonce – sve to, očigledno, nije dovoljno da srpske političke, poslovne, medijske, akademske elite trezvenije sagledaju svet oko sebe.
Ne pomaže ni činjenica da je u međuvremenu NATO koristio gotovo potpuno iste metode razbijanja država i uništavanja najrazličitijih etničkih grupa i zajednica u celom svetu, naročito u Libiji, Siriji, Ukrajini.
Neuzvraćena, slepa ljubav prema Zapadu, želja za pridruživanjem „razvijenom i demokratskom svetu” jača je od opipljivog, ličnog i kolektivnog iskustva. U srpskim medijima NATO zemlje – EU i SAD – i dalje su izvori i utoke svakog morala i poretka. Njihovi ekonomski modeli, religijska učenja, akademske paradigme, političke fraze smatraju se obavezujućim. Svako odstupanje naziva se ekstremizmom, kažnjava se ili marginalizuje. Puste želje i iluzije važnije su od stvarnosti.
Vera u Zapad
Sva istraživanja javnog mnjenja, međutim, potvrđuju da u srpskom društvu, van privilegovanih slojeva, takvih iluzija ima sve manje. One, štaviše, postepeno nestaju i u političkim, poslovnim i medijskim elitama. Podela unutar srpskog društva je, ipak, lako vidljiva. Šta će preovladati? Medijska spinovanja i kampanje zastrašivanja, ili trezvena procena stvarnosti, ukorenjena u iskustvu?
Polemike koje se u Rusiji vode povodom specijalne operacije u Ukrajini potvrđuju da i tamošnje javno mnjenje boluje od sličnih bolesti. Ponekad izgleda kao da se glavne linije fronta ne nalaze u Ukrajini, nego u javnom mnjenju Moskve i Sankt Petersburga. Najviša vlast i najširi društveni slojevi na racionalan način procenjuju opasnost. Unutar javnog života postoji, međutim, značajna struja koja za sve što se događa optužuje – Rusiju.
Ljubav ruskih „liberala” prema Zapadu, kako izgleda, ništa ne može da pokoleba: zapadna rusofobija, prekršena obećanja i laži, među kojima su one koje ovih dana otvoreno priznaše Angela Merkel i Fransoa Oland samo vrh ledenog brega, vojno opkoljavanje Rusije, razmeštanje do zuba naoružanih NATO trupa na puškomet od Petersburga, njihov prodor, kroz Ukrajinu, ka Moskvi, nuklearne i biološke pretnje iz Ukrajine, otvorena podrška NATO zemalja asimilaciji i uništavanju ruskog stanovništva u Ukrajini, kao i konvertitskoj rusofobiji dela tamošnjeg stanovništva.
Odakle dolazi ovo uporno uljuljkivanje u iluzijama? U obrazovanim ruskim i srpskim slojevima, koji tako često ispovedaju nekritičku veru u Zapad, postoji jasna svest o evropskom identitetu ruske i srpske kulture. Evropa je, ako se tako može reći, zajednička majka zapadnoevropskih i istočnoevropskih kultura. Teško se, na racionalan način, može poverovati u njenu nameru da sebi odseče jedno od svoja dva plućna krila. Upravo to se, međutim, događa.
I to nije prvi put – naprotiv, današnji pohod Zapada na Istok je samo jedan u dugom nizu. Izgleda kao da se svako ujedinjavanje Evrope mora završiti jurišom na Rusiju. To se, sa poznatim posledicama, dogodilo u dobu Napoleonove i Hitlerove Evrope. Danas se, sa proameričkom EU, istorija ponavlja.
Uz sve razlike između istorijskih iskustava Rusa i Srba, „zapadnjaštvo” je duboko ukorenjeno u njihovim tradicijama. No ni reforme Petra Velikog, niti ideje Dositeja Obradovića nisu imale za cilj dobrovoljno potčinjavanje vlasti Zapada. Naprotiv, cilj Petra Velikog bilo je jačanje ruske države i njeno pretvaranje u veliku silu. Saveti koje je Dositej Obradovića davao Karađorđu bili su sračunati na to da se, uz rusku podršku, ojača samostalnost Srbije.
Današnji srpski „zapadnjaci” vole da se pozivaju na Jovana Skerlića. Svi njegovi napori bili su, međutim, usmereni na zbijanje redova u otporu Austro-Ugarskoj. Treba pročitati tekst Svetli dani da bi se videli njegovi kritički stavovi prema „Evropi”, snaga njegovog rodoljublja, oduševljenje sa kojim je 1912. pozdravio Prvi balkanski rat i oslobođenje Stare Srbije.
Ovde, u stvari, i nije reč o „zapadnjaštvu”, nego o pojavi koju je Zoran Ćirjaković sasvim umesno nazvao „autošovinizmom”. Ona je produkt kolonijalizma, a ne izvorne potrebe jedne zajednice da stekne objektivan i pouzdan uvid u stvarnost.
Dijagnoza pa ozdravljenje
Današnji ruski i srpski autošovinisti bliži su autošovinistima u bivšim ili sadašnjim azijskim, afričkim i latinoameričkim kolonijama, nego svojim tobožnjim intelektualnim precima, ruskim i srpskim „zapadnjacima” iz 18. i 19. veka.
Karakteristično zatvaranje očiju pred činjenicama u ime iluzija, divljenje prema Zapadu i potcenjivanje sopstvenih predanja, otvoreno priželjkivanje strane okupacije, kako bismo konačno prihvatili „evropske i zapadne vrednosti” – sve su to simptomi autošovinizma, začuđujuće slični u najrazličitijim zemljama širom sveta.
Konačno, mora se priznati da ruske i srpske humanističke i društvene nauke nisu temeljno i detaljno istražile fenomene zapadne rusofobije i srbofobije. To, do nedavno, jednostavno nije postojalo kao tema u ruskoj istoriografiji. Kod Srba su možda najznačajniji učinci Milorada Ekmečića. Detaljno je, međutim, istražen specifični fenomen srbofobije rimokatoličkog sveta, gde su najvažniji radovi Radoslava Grujića, Jovana Radonjića, Viktora Novaka, Vasilija Krestića i još nekoliko autora. Anglosaksonska, ili nemačka rusofobija ili srbofobija ostale su, međutim, nedovoljno istraženi i zato, nedovoljno jasni pojmovi.
Da bi se tragalo za ozdravljenjem, mora se uspostaviti dijagnoza. Zato nam je potrebno dubinsko, temeljno poznavanje dva pitanja: kolonizatorskog etosa zapadnog sveta, i globalnog fenomena autošovinizma.
Autor: Miloš Ković
