Potresi u Srpskoj pravoslavnoj crkvi se ne smiruju. Borbe za održanje svetosavskog jedinstva se vode na više frontova. Pokret političke reforme pravoslavlja, koji polazi iz istanbulske četvrti Fanar, iz sjedišta Vaseljenskog patrijarha Vartolomeja, već je udario kolje razdora među pravoslavcima Ukrajine, praktično je već odvojio Ohridsku arhiepiskopiju od SPC-a, a probija se i u Crnu Goru. Drama oko Bogoslovskog fakulteta u Beogradu se zasad završila smjenom episkopa Zapadno-američkog Maksima sa mjesta predavača i episkopa Braničevsko-požarevačkog Ignjatija sa mjesta dekana, a od strane Patrijarha Irineja. Patrijarhovu odluku nije spriječio ni jučerašnji dolazak Sema Braunbeka, bivšeg senatora i guvernera Kanzasa, a od 2018. američkog ambasadora za međunarodne vjerske slobode, koji je, kako se prenosi, došao da ubijedi srpskog patrijarha da promijeni stav SPC-a o Ukrajini. Ne čudi što američko Ministarstvo spoljnih poslova radi na istom zadatku kao i Vaseljenska patrijaršija, ali svakako doprinosi razumijevanju prilika i planova, tj. s kim je u kolu fanariotski patrijarh i za čije babe zdravlje se pravi raskol među pravoslavcima.
Srbi na dva američka kontinenta svjedoci su pokušaja izmjene imena srpske crkvene organizacije u eparhijama unutar Sjedinjenih američkih država. Ispostavilo se da su ocjene o nelegalnosti ustavnih promjena tačne kad je 25. septembra i Sinod SPC-a uputio naredbu trojici episkopa SPC-a u SAD-u da ponište ustavne izmjene i da sazovu novi crkveno-narodni sabor na kojem će učestvovati svih pet episkopa – a ne samo trojica iz SAD-a – iz Episkopskog savjeta za Sjevernu, Srednju i Južnu Ameriku.
Iako se episkopi Irinej, Maksim i Longin nisu oglasili niti obavijestili vjernike o ovom pitanju i njegovim mogućim posljedicama, sve je jasnije da su američki episkopi u svojevrsnoj pobuni prema Sinodu i Saboru SPC-a, iako su se trudili svim silama da dokažu da su ustavne izmjene bile rezultat saborskih odluka iz 2018. godine. Osporeni ustav i dalje stoji na vebsajtu tzv. Srpskih pravoslavnih eparhija SAD-a.
Nažalost, ni Sinod se o ovom pitanju nije javno oglasio, pa vjernici ipak ostaju uskraćeni jasnih saznanja.
A vjerniku je potrebna jasnost umjesto teološke žargonske zamršenosti koja često zbunjuje, a nerijetko se i iznosi da bi zbunila i udaljila od razumijevanja, pa i od istine. Ako gorepomenuta pobuna protiv Patrijarha i Sinoda vuče pravoslavne Srbe Amerike u naručje fanariotskoj patrijaršiji i njenim planovima reorganizacije pravoslavlja, onda nas ona otkida i od Svetog Save i onog pravoslavlja kojem nas je ovaj najveći srpski učitelj naučio.
A to ne može.
Evo šta konkretno zabrinjava vjernika-laika koji ne želi da vidi uništenje SRPSKE pravoslavne crkve, ni u Americi, ni bilo gdje, i koji želi da Srbin pravoslavac ostane u Svetosavlju.
Prema odlukama Kritskog sabora, koji je markirao šavove cijepanja pravoslavnih crkava, crkve u Rasijanju će se preko svepravoslavnih episkopskih skupština, koji su u nastanku, ujediniti u jednu pravoslavnu crkvu po jednoj državi ili po jednoj dogovorenoj teritoriji. Na praktičnom primjeru Srba u SAD-u, plan je da se srpske pravoslavne eparhije i parohije utope u opštepravoslavnu crkvenu organizaciju, odvojenu od Srpske pravoslavne crkve, a pod više ili manje nominalnom nadležnošću Vaseljenskog patrijarha u Istanbulu, jer je on prvi među jednakima. To piše u onom zaključku Kritskog sabora koji je nazvan “Pravoslavno rasijanje“.
Brisanje sintagme “Srpska pravoslavna crkve“ iz naziva ustava po kojem djeluju tri američke eparhije je ne baš sitan korak ka tome.
Šta ovo znači?
Pa, znači da u jednom trenutku, bez obzira koliko postepeno i sporo nas do tog trenutka doveli, nema srpske, bugarske, rumunske pravoslavne crkve u SAD-u, nego sve potpadaju pod neku američku autokefalnu arhiepiskopiju. Postavlja se pitanje šta tu Srbi gube. Ako nije dovoljno što gubimo vezu za matičnu crkvu koja nas 800 godina vodi, brani i ujedinjuje, ima toga još.
Najprije, crkveni kalendar. Bilo kakav kompromis ove vrste bi morao dovesti do napuštanja julijanskog kalendara. Božić bi se vjerovatno slavio 25. decembra. Nikoljdan bi se slavio 6. decembra, Velika Gospojina 15. avgusta, Vidovdan 15. juna itd.
Na kojem će se jeziku bogoslužiti? Na engleskom?
Engleski se i u ustavu SPC u SAD-u postavlja kao prvi u odnosu na srpski, tako da je i tu proces pokrenut.
Pa, šta, reći će mnogi Srbi u Americi kojima ovo ne bi smetalo… Praktičnije je, zar ne? Kako da ne, praktičnije je bilo i poturčiti se.
Šta ćemo sa onim vjernicima kojima se ove promjene ne dopadaju i nisu spremni da čine ovakve kompromise zarad planova fanariotskog patrijarha i nekolicine srpskih episkopa, i onoga ko već stoji iza svih njih.
Hoćemo li dijeliti srpske zajednice po nacrtu Fanara?
Gdje će se obrazovati srpsko sveštenstvo ako se prekine veza sa matičnom crkvom, kad znamo da je Bogoslovski fakultet u Čikagu pred ukidanjem iliti reformom, kako to vole reći američki episkopi?
Jer znamo iz bogatog nacionalnog iskustva kako prolaze one grupe Srba koje se odvajaju od matice zarad sumnjivih, a u ovom slučaju i Srbima krajnje nepotrebnih, kompromisa.
Ne prolaze. Nestaju.
Da li će ta nova crkva blagonaklono gledati na vjerski običaj koji Srbe izdvaja od drugih pravoslavaca – krsnu slavu? U početku vjerovatno hoće, da se Vlasi ne dosjete, ali podvajanja po jednom tako važnom vjersko-identitetskom pitanju u jednoj crkvenoj organizaciji baš i nastaloj iz neduhovnih, političkih razloga, ne mogu biti tolerisana.
Šta onda? Šta kad ti grčki pop odbije da prekadi na svetog Nikolu, jer šta ti tu svetkuješ retrogradne, paganske, srpske slave?
Srbi su previše puta bili kuvana žaba da bi opet ignorisali postepeno podgrijavanje vode u loncu. Spuštavah se ja niz vaše uže, što ono reče veliki Njegoš.
Kad su Srbi po Habzburškom carstvu prelazili na uniju, a preko unije i na katoličanstvo, a preko katoličanstva u Hrvate, pa mnogi od njih završili i sa maljevima nad jamama i srbosjecima u krvavima rukama, na samom početku tog procesa stajale su vladike i sveštenici, često obrazovani po papskim teološkim seminarima, pa slati među svoj narod, da ga preobrate i odsrbe.
Kad je marčanski episkop Simeon Vratanja 1606. priznao papu za crkvenog poglavara pravoslavnih Srba izbjeglih pred Turcima u Austriju, znao je da čini težak kompromis, ali nije znao da će poslije nekoliko decenija sličnih kompromisa, pritisaka i unijaćenja, njegovo mjesto zajašiti otvoreni unijata i katolički teolog Pavle Zorčić, rodom čisti Srbin i pravoslavac. Zorčić će Srbe krajišnike prepustiti unijaćenju i pritiscima što katoličkog klira, što bečkog dvora i vojske. Iz tog okvirnog procesa, koji s prekidima traje i do danas, nastali su Starčevići i Pavelići i Luburići.
Ali zar su isto papa i pravoslavni Vaseljenski patrijarh, pitaće neki.
Pa, nisu isto kad govorimo o jamama i kamama, ali je rasrbljavanje i pod Fanarom isto. Srbi imaju ogromna i loša iskustva i sa dominacijom fanariotske Vaseljenske patrijaršije nad njima. Gdje god nema Srpske pravoslavne crkve, Srba ili više nema ili su u nestajanju.
Grci su pravoslavna braća, zar ne? Jesu, ali ovdje se ne radi o grčkom narodu, nego o tome treba li Fanaru darovati srpsku crkvu. Ne smeta Srbima da braća Grci imaju svoje crkve, ali nam ne treba da se ujedinjujemo s bilo kim na svoju štetu.
Temelji Svetosavlja i jesu u otporu prema i grčkoj, kao i rimskoj, dominaciji nad srpskim pravoslavcima.
Svetom Savi nije poklonjena autokefalnost, nego ju je on izborio u trenutku velike nevolje koja je zadesila Carigradsku patrijaršiju, u trenutku njenog izgnanstva i političkog poraza od papskog Rima, te njenog političkog rivalstva sa tadašnjom Ohridskom arhiepiskopijom. Carigradski patrijarh nije Savi s radošću darivao tomos, nego iz političke kalkulacije. Poznat je dugogodišnji otpor Ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana srpskoj autokefalnosti i prijetnje Savi anatemom.
Tokom osmanske okupacije, Srbi su u dva navrata gubili autokefalnost, tj. patrijaršija je ostala upražnjena, pa su bili vraćani pod nadležnost Fanara, Carigradske patrijaršije. Srpske vladike su zamjenjivane grčkim, vezanim ne za srpski pravoslavni narod, nego za osmansku državu i status fanariotskog patrijarha u njoj. Tamo gdje su domet i moć srpskog sveštenstva bili slabi, bilo to pod Osmanlijama, Bečom ili Venecijom, tu je i prevođenje pravoslavnih Srba na druge vjere bilo agresivnije i uspješnije.
Odricanje tekovina Svetosavlja bi značilo i svojevrsno ponovno spaljivanje najvećeg srpskog svetitelja, ovaj put ne Sinan-pašinom, nego srpskom rukom.
Poučeni istorijskim iskustvom, Srbi ne mogu vjerovati da će ih novo podvođenje pod Fanar voditi ka ičemu sem rasrbljavanja, gubitka identiteta, vjerskih i narodnih običaja itd.
Srbe u Rasijanju je u Srpstvu zadržala isključivo vezanost za Crkvu, što vjerom, što običajima, što prostom privrženošću fizičkoj lokaciji gdje se može Srpstvom živjeti. Ono srpskih zajednica po Americi što koliko-toliko živi srpskim životom i prenosi srpsko življenje na potomstvo, opstalo je isključivo zahvaljujući privrženosti Crkvi. Na prste se mogu izbrojiti srpska udruženja u SAD-u koja nisu osnovana u okvirima Srpske pravoslavne crkve.
Srpstvo u Rasijanju bez Srpske pravoslavne crkve je sporadična i brzo prolazna kategorija. Danas smo svjedoci procesa koji nam je podlo i perfidno otimaju i odvode nas pod okrilja u kojima su srpska istorijska iskustva teška i u kojima Srbi neminovno nestaju.
Kad je ljubljanski biskup s početka 17. vijeka, Tomaž Hren, preporučivao bečkom dvoru najbolje načine unijaćenja srpskih pravoslavnih uskoka iz Žumberka, u današnjoj slovenačkoj Beloj Krajini, predlagao je perfidnost i lukavost u vidu vrbovanja srpskih mladića u katolički klir i njihovog obrazovanja u katoličkim bogoslovijama, umjesto naglog i nasilnog unijaćenja. Zašto je ovo najbolji način, objašnjava 1626. godine žumberački kapetan austrijske vojske Ernst Paradajzer, koji je “protiv toga ‘da se raskolnički (pravoslavni – prim. V.I.) popovi silom oteraju silom iz Žumberka, jer bi se Uskoci pobunili, a oni u borbu mogu da pošalju i do 2000 ljudi.“’ (D. Vukšić, “Žumberački uskoci: Unijaćenje i odnarođivanje“, 2015.)
Dakle, lekcija je jasna: ne prenagliti, nego samo perfidno, žargonom i autoritetom struke, zakulisnim radnjama, teološki zamršeno, ali gorljivo, patetično i zbunjujuće, vrbuj iznutra, školuj vani, upakuj u oblandu, da se Vlasi ne dosjete.
Ali šta će biti sa onima koji se dosjete, hoće li izaći u bojno polje ili će pustiti da im odnose što je njihovo, pitanje je sad.
Srpski patrijarh je duzan po zakonu crkve da smeni svakog episkopa koji radi protiv odluka Sinoda i protiv crkvene zajednice.
Takodje, patrijarh ima obavezu da iz crkve odluci-razresi svakog svestenika koji krsi crkvene zakone i zapovedi a posebno kad crkveni kler krsi bozje zakone.
Vladike i svestenici zaboravljaju da im parohije nisu miraz od dede vec su te crkve, manastire i skole gradili Srbi u otadzbini i rasejanju.
Srbi smo gde god smo se naselili brinuli da imamo i hram molitve i svestenika, nije svestenik narodu gradio crkvu pa da se ponasa kao kabadahija.
Danasnje ponasanje pojedinih pripadnika crkveng klera podseca na ponasanje Aga i Pasa u vreme otomanske okupacije Srbije.
Nabili su sece odnosno harac iako su rukopolozenjem zavetovani na skromnost, zavetovani da ce voditi brigu o svakom cedu srpske pravoslavne crkve, da ce siriti veru Hristovu i propovedati jevandjelje.
,,Badava su primili i badava ce da dele!,, – Ali ne, oni imaju tarifu za svaku svoju uslugu pa danas imamo bogate vladike i popove a siromasne parohijane i sve to im malo, drzava im placa doprinose za PIO fond, daje za plate, kako gde.
Bolje da drzava ta sredstva potrosi na skolovanje siromasne dece, da sagradi kuce porodicama sa vise dece nego sto placa onima koji su dobro gospodari samo za sebe.
Tesko nama vernicima sa takvim ispovednicima.
-Kad dobiju parohiju onda postanu poput politicara, sve sto su zavetovali zaborave cim obuku mantiju, tako i politicari, cim se dokopaju vlast rade kontra obecanom.
Ako patrijarh nece da smeni i razresi vladiku ili svestenika, onda narod mitropolije ili parohije treba da se pobrine sam da zabrani da u njihovoj crkvi i njhovoj mitropoliji opsluzuju oni koji se odmetnuse od Boga i crkve.
Ne mogu vladike mimo Sabora i patrijarha donositi zakone i menjati crkveni zakon i vlasnistvo nad crkvama, manastirima i crkvenom imovinom.
Vlasnistvo pripada vernicima, zaduzbinarima, ktitorima i narodu a ne patrijarhu, vladici ili svesteniku.
Ovdje je od pocetka sve podredjeno politici duboke americke drzave koja ima cilj unistiti hriscanske crkve i stvoriti novu religiju.
Religiju u kojoj ce glavni poglavar biti jarac a vladike i svestenici pacovi, znaci na delu je stvaranje pacovske crkve.
Ja ipak verujem da je srpski narod u Americi i Kanadi dovoljno mudar, prosvetljen i slozan da odbrani svoju crkvu koju su nasledili od predaka i dobili na zajam od unuka da se posluze dograde i ostave unucima kao sto njima ostavise njihovi dedovi i bake.