Izazovi bez odgovora

Sinod Vaseljenske patrijaršije doneo je u ponedeljak odluku u vezi sa statusom pravoslavne crkve u Makedoniji, koja se već decenijama nalazi u raskolu sa SPC. Sinod je pod predsedništvom patrijarha Vartolomeja odlučio da sa tamošnjim episkopatom, sveštenstvom i vernim narodom stupi u liturgijsko jedinstvo. U odluci se takođe poziva i SPC da u skladu s kanonskim poretkom i crkvenom tradicijom naknadno reguliše svoj administrativni odnos sa crkvom u Severnoj Makedoniji. Dok će sa svoje strane Vaseljenska patrijaršija tu crkvu nadalje priznavati pod imenom Ohridske crkve (Ohridske arhiepiskopije) i u okviru državne teritorije, bez dosadašnjeg prideva „makedonska“. Odluka je doneta na molbu tamošnje crkve i zvaničnog Skoplja. Međutim, za razliku od ukrajinskog slučaja, Vaseljenska patrijaršija nije izdala tomos o autokefaliji (samostalnosti crkve), nego je to prepustila SPC-u.

U reakciji Ruske pravoslavne crkve (RPC) kaže se da ona i dalje priznaje isključivu nadležnost SPC-a nad crkvenim pitanjem u Severnoj Makedoniji i da će slediti pristup srpske crkve tom problemu. Srpska crkva se do sada nije zvanično oglasila, ali su zato na naslovim stranama režimskih tabloida osvanuli naslovi: „Vartolomej ponovo cepa pravoslavlje“ (Večernje novosti); „Raskol u pravoslavlju: Patrijarh vaseljenski udara na SPC“ (Kurir); „Sada i preko Crkve udaraju na Srbiju“ (Informer), ponavljajući uhodani medijski obrazac režimske dramaturgije. Ali, da li Vaseljenska patrijaršija predstavlja jedinu „opasnost“ za pravoslavlje?

Kada je krajem prošle godine sinod RPC-a doneo odluku o osnivanju svoje crkvene uprave na afričkom kontinentu, teritoriji Aleksandrijske patrijaršije, i kada je ruska strana javno priznala da se nadalje ni ona – kao ni carigradska u Ukrajini – neće pridržavati dosadašnjeg kanonskog poretka, ovde se već pisalo da obe patrijaršije, moskovsku i carigradsku, više ništa ne obavezuje i ne sprečava da se umešaju u nadležnosti drugih crkava. Zato odluka sinoda Vaseljenske patrijaršije, kojom se pokreće rešavanje raskola između srpske i makedonske crkve i nije preterano iznenađenje. Sada obe navedene patrijaršije postupaju van okvira – tradicionalno shvaćenih – normi kanonskog prava, s tim što su kapaciteti Vaseljenske patrijaršije da za svoje postupke obezbedi podršku drugih pravoslavnih crkava, shodno svom položaju „prve među jednakima“, nešto veći nego kada je Moskovska patrijaršija u pitanju.

Pravoslavne crkve nikada nisu uspele da zajednički jasno definišu svoje međusobne odnose, obim i tačne elemente autokefalije, kao ni procedure za njeno sticanje. Zato je crkvena autokefalija oduvek zavisila od međusobnog dogovora dve zainteresovane strane. A u najvećem broju slučajeva je jedna od tih strana bila Vaseljenska patrijaršija. Danas ona trpi kritike da u poredak pravoslavne sabornosti unosi novine, pretvarajući se u neku vrstu „istočnog papizma“ na šta su pravoslavne crkve naročito osetljive.

A novina zaista ima. Tako poslednja odluka pravi razliku između liturgijskog i kanonskog jedinstva. Naime, Vaseljenska patrijaršija priznaje svete tajne crkvi u Makedoniji, odnosno ulazi u liturgijsko opštenje s njom, iako se praktično ostavlja prostor da ta crkva tehnički može ostati u nerešenom pravnom statusu ili raskolu ako ne reguliše svoje odnose sa SPC-om. Ranije su narušeni kanonski odnosi sa sobom povlačili i prekid liturgijskog opštenja. Može se pretpostaviti da su ovakva rešenja uslovljena kontekstom nadmetanja s Moskovskom patrijaršijom oko prestiža u pravoslavnom svetu i stoga potrebom da se ne naruše odnosi i sa srpskom crkvom.

Reakcija SPC-a na odluku Vaseljenske patrijaršije se očekuje na predstojećem majskom saboru. Ako episkopi crkvenu samostalnost SPC-a budu shvatili po ugledu na državni suverenitet i teritorijalni

integritet – kako sugerišu tabloidi – onda se može očekivati da reakcija bude negativna, jer će odluka Vaseljenske patrijaršije biti protumačena kao mešanje u unutrašnje stvari samostalne crkve. Ali, s obzirom da pravoslavne crkve sebe nikada nisu definisale u strogim pravnim terminima, onda postoji i mogućnost da ta odluka bude prihvaćena i odlučujuća kada je u pitanju rešenje ovog višedecenijskog spora.

autor:VLADIMIR VELJKOVIĆ

https://pescanik.net/