Ako bi danas stanovnicima Ljubuškog rekli da su se njihovi preci prije nepunih 100 godina izjasnili za prisajedinjenje sa Kraljevinom Srbijom, bez sumnje bilo bi protumačeno kao provokacija a zapravo je istina. Telegram Kotarskog odbora narodnog vijeća iz Ljubuškog, datiran na 03. decembar 1918-te godine to nesumnjivo potvrđuje ali i otvara pitanje zašto tadašnja srpska politička elita iz BiH nije poslušala većinsku volju pravoslavaca, katolika i muslimana za ujedinjenjem sa Srbijom.
Današnja javnost ne zna ili ne želi da zna da je BiH u jesen 1918-te, kada je srpska vojska s ovih prostora protjerala austrougarske okupatore, bila na ivici ujedinjenja sa Kraljevinom Srbijom . Čak 42 od ukupno 54 sreza u BiH u novembru i decembru 1918-te proglasila su direktno ujedinjenje sa Srbijom ne pitajući za mišljenje Narodnu vladu BiH u Sarajevu. Tako je trećeg decembra 1918-te srez Foča proglasio ujedinjenje sa Srbijom. Tih dana to je uradilo i banjalučko narodno vijeće te brojni srezovi poput Žitomislića, Jablanice i drugih.
O tadašnjem raspoloženju naroda da se nakon sloma Austrougarske direktno ujedine, ili kako se to danas kaže, integrišu sa pobjednicom Srbijom svjedoči dokument pronađen u Arhivu BiH a koji je svijetlost dana ugledao zahvaljajući istoričaru Dragi Mastiloviću. Gotovo nestvarno zvuči podatak da je srez Ljubiški u kojem je prema popisu iz 1910-te godine živjelo 92% katolika, 6% muslimana i zanemarljiv procenat pravoslavnih Srba, tada izjavio svoju odanost kruni Karađorđevića i ujedinjenju sa Srbijom. Srez sa takvim vjerskim i nacionalnim sastavom šalje poruku Srpskoj vladi u Beogradu i Narodnoj vladi BiH u Sarajevu da , “dajući oduška svojoj davnoj želji izjavljujemo da se od danas svečano prisajedinjenim Kraljevini Srbiji pod žezlom dinastije Karađorđevića, sa vrućom željom da se sve zemlje u kojima žive Srbi, Hrvati i Slovenci prisajedine ovoj državi.“ Smijemo li se zapitati gdje bi danas bila granica Srbije da je tada to bilo prihvaćeno, na samom Jadranu?
Pitanje zašto nije došlo do direktnog ujedinjenja Bosne i Hercegovine, koja je tada bila samo geografska oblast i dijela Dalmacije sa Srbijom te 1918-te iako je ta ideja osim iskazane narodne volje imala i podršku saveznika, do danas predstavlja bjelinu u srpskoj istoriografiji. Istoričari smatraju da su srpski političari iz tog perioda Nikola Stojanović, Dušan Vasiljević, Vladimir Ćorović zbog određenog straha od Nikole Pašića i idealizovane vizije jugoslovenstva, presudno uticali na Narodnu vladu BiH u Sarajevu da se okrene samoproglašenoj Državi Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu i preko nje da se ujedine u Kraljevinu SHS umjesto da ispoštuju volju sopstvenog naroda i postanu integralni dio Srbije. S današnje pozicije i brojni istoričari će se složiti da je 1918-te počinjenja greška svih grešaka čije posljedice i danas osjećaju Srbi u BiH posebno u Hrvatskoj ipak ne treba preoštro da sudimo tadašnjim srpskim prvacima iz BiH koji su umjesto integrisanja u Srbiju odabrali jugoslovenstvo. Prosto, tadašnje generacije Srba nisu imale iskustvo Jasenovca, Jadovna, jama bezdanica i ratova 90-tih, imali su potpuno drugačiju percepciju zajedničke države.
Profesor Draga Mastilović je to dobro objasnio kazavši da je srpski narod u tom trenutku ušao u jednu vrstu jugoslovenske magle u kojoj je decenijama lutao i kada je na kraju 20-og vijeka izašao iz te magle shvatio je da mu nedostaje par miliona života, nacionalne teritorije i nacionalna svijest. Istovremeno jugoslovensku maglu u novoj državi Južnih Slovena, jako dobro su iskoristili Hrvati. Ne samo da su prošli nekažnjeno za ratne zločine nad Srbima u Prvom svjetskom ratu već su novu državu koristili za pravljenje sopstvene dok su Srbi uporno svoj nacionalni identitet mijenjali za jugoslovenstvo. Daleko umnije glave od moje tek treba da objasne zašto upravo u Jugoslaviji poslije 1918- godine dolazi do stagnacije srpske nacionalne ideje zarad jugoslovenske i zajedničke države dok kod drugih naroda dolazi do homogenizacije, posebno kod Hrvata.
I u Hrvatskoj danas stručna javnost priznaje da su Srbi 1918-te spasili Hrvate. Svjesni su da ne bilo Hrvatske u sadašnjim granicama da 1918-te nije ušla u Kraljevinu SHS. Da je Srbija tada pristala da uzme što joj je davano Londonskim ugovorom iz 1915-te, danas bi Hrvati iz Zagreba i Zagorja bili mađarska provincija i relikt prošlosti a ostatak katoličkog stanovništva iz Dalmacije, Slavonije, Like i BiH bi bio ono što u stvari i jesu Srbi-katolici. Iako izrečeno zvuči kao jeres zbog koje bi u Šibeniku ili Zadru rizikovali batine to je naučna istina koju je javno na hrvatskoj televiziji izrekao mladi istoričar iz Zagreba Tvrtko Jakovina.
Srpska, politička elita kasno je shvatila da je jugoslovenstvo velika zabluda. Prelomni momenat bio je atentat na kralja Aleksandra, već se razbuktao hrvatski nacionalizam potpirivan od strane rimokatoličke crkve. Srpski inteletkualci koji su 1918-te vatreno zagovarali jugoslovenstvo Nikola Stojanović, Vladimir Ćorović i drugi shvataju da su prevareni i formiraju Srpski kulturni klub. Pokušavaju da realiziju srpske nacionalne ciljeve sa projektom srpske banovine čiji bi glavni grad bio Skoplje ali taj proces prekida početak drugog svjetskog rata. Skupo plaćena zabluda jugoslovenstva nije ispravljena ni nakon istrebljenja Srba u vreme drugog svjetskog rata. Srbi su nastavili da žive kao Jugosloveni i tek 90-tih godina prošlog vijeka tadašnja srpska politička elita djelimično je ispravila grešku prethodnih generacija i stvorila Republiku Srpsku kao garant opstanka Srba zapadno od Drine.
Bez sumnje, sadašnje generacije srpskih političara iz Republike Srpske i Srbije mogu i moraju da uče na greškama svojih sunarodnika u prelomnim istorijskim trenucima 1918-te i da im sladunjave priče o regionalnim i drugim integracijama ne pomrače nacionalnu svijest.
G. Šarac
izvrstan tekst i potpuno istinit.samo bih dodao da nije bilo komunista,ta bi se greška ispravila,i više niko ne bi pomislio da izvrši bilo kakav zločin prema srbima,ma gde se oni nalazili.ovako zahvaljujući komunistima i dan danas je srpski život jeftiniji od jednog običnog psa lutalice,a tako će biti sve dok su komunisti na vlasti u srbiji,a to kako oni danas na vlasti sebe nazivaju,to je njina klasična varka.
Ako se dublje sagleda „nasa socijalisticka revolucija“,glavni cilj je bio eliminisanje monarhije na cijem celu su bili Srbi i srpska elita.Posto je unistena ista ta elita, komunisti su uspesni isprali mozak „radnickoj klasi i proleterima“,koji su ostali i posle sedam decenija verni politici jednog diktatora.Zasto Jasenovac nije bio nikada spomenut u vreme vladavine Broza ? Zbog imaginarnog „bratstva i jedinstva“? Zasto ni dan danas zlocini komunista nad Srbima nisu obelodanjeni, dok drugi iz bivsih republika otvoreno slave „zrtve“ komunista ? Postavite Pitanje Mihajlu Crnobrnji danasnjem „naucniku“ i politickom ekspertu, ciji je otac bio Titov ministar, i inace moj skolski drug, kao i Vladimiru Gligorovu ili Jasni Bebler, ili Veri Kardelj Sholtes.
bravo dragane,a gde su ostali.na primer niko od njihove dece nije osudio zločine svojih roditelja,što znači da su isti,još su se prihvatili da kao tobožnja opozicija,dalje varaju narod,da se o tome ne bi pričalo.onaj aleksa đilasov,je tužio novinara,što je pisao o đilasu i pasjim grobljima.šta je sa kapičićima,uostalom mnogo ih je.možda je naj bolje samarđić opisao rada hamovića.